پارك علـــم / Sciencific park
ایجاد پاركهای علمی ایده جدیدی است كه سطوح مختلف دولتی، دانشگاهی، علمی و بخش خصوصی را گرد هم مي‌آورد تا به پیشبرد تكنولوژی جدید، در مكانی مناسب و فعال یاری رساند.
هنوز تعریف جامعی از پاركهای علمی ارائه نشده است و علت آن نیز تنوع این پاركهاست كه با مشخصات متفاوت ساخته شده‌اند و اسامی گوناگونی دارند. از آن جمله پاركهای پژوهشی، پاركهای علمی، مراكز تكنولوژی، پارك تكنولوژی، مراكز ابداع و شهرهای علمی و… .از مشخصات عمده این پاركها، فعالیتهای پژوهش و توسعه درون آنهاست. یعنی تكیه اصلی بر روی پژهش‌هایی است كه در جهت توسعه سازمان داده شده‌اند. در این پاركها تولید جایی ندارد و صنایع در آن تأسیس نمي‌شوند. به علاوه، پژوهش در این پاركها در جهت رفع نیازهای صنایع مشخص انجام مي‌شود، یعنی پژوهش در یك پارك علمی به منظور دستیابی به فرمول‌های خاص شیمی، فیزیك یا ریاضی نمي‌باشد، بلكه پژوهش در این پاركها به منظور حل تنگنای علمی- صنعتی انجام مي‌گیرد. این عمل را معمولاً پژوهش به راهبری صنعت گویند. یعنی جهت پژوهش را، نیازهای صنعتی مشخصی تعیین مي‌كند و نتیجة این پژوهش مستقیماً به خورد آن صنعت خاص داده مي‌شود. به طور خلاصه، واحدهای درون این پاركها تولید انبوه ندارند، بلكه حداكثر به تهیه چیزی مشغولند، كه در صنعت به آن نمونه گفته مي‌شود.
یكی دیگر از ویژگیهای این پاركها آن است كه معمولاً محل تمركز مجموعه‌ای از فعالیتهای به هم پیوسته اند. یعنی فعالیتهای درون پارك باهم رابطه تنگاتنگ دارند و در صورت لزوم مي‌توانند به یكدیگر خوارك علمی و پژوهشی دهند. از دیگر ویژگیهای پاركهای علمی چیزی است كه در زبان انگلیسی به آن ‘Spin Off' مي‌گویند، كه شاید آن را بتوان زایش صنعت از صنعت ترجمه كرد. به هر حال این پدیده یكی از مفیدترین جنبه‌های پاركهای علمی است و به ایجاد صنایع جدید منتهی مي‌شود و رقابت را بالا برده و در كیفیت تأثیر مي‌گذارد. ویژگی دیگر محیط آنهاست، كه پارك مانند است، محوطة بسیار جذابی که فقط ساختمانهای تحقیقاتی و پژوهشی در آن جای دارد، و این ساختمانها معمولاً از چهار طبقه تجاوز نكرده و بسیار زیبا ساخته مي‌شوند. اندازه جمعیت پاركهای علمی بین 100 نفر تا 32000 نفر كارمند متغیر است و اندازه فیزیكی این پاركها، خیلی متفاوت و چیزی بین 5/1 هكتار تا حدود 3200 هكتار است.
معمولاً این پاركها با تراكم كم ساخته مي‌شوند، یعنی بین ساختمانها، فضاهای زیادی وجود دارد و این فضاها سبز و گلكاری شده‌اند، با حوضچه‌ها و تزئینات دیگر. از مشخصات عمدة دیگر این پاركها این است كه حتماً در ارتباط و همكاری مستقیم با یك یا چند دانشگاه و با سرمایه‌گذاری آنها ساخته مي‌شوند، البته به جای دانشگاه یك مركز تحقیقاتی بسیار مهم نیز مي‌تواند این نقش را ایفا كند. مثلاً درة سیلیكون در ارتباط با دانشگاه استنفورد، جادة 128 بوستون در ارتباط با دانشگاه MIT و هاروارد و همچنین پارك پژوهشی مثلثی در كارولینای شمالی، دانشگاه دوك و دانشگاه كارولینای شمالی در چیل هیل تأسیس گردیده است. بنابراین رابطة مستقیم با یك دانشگاه برای این گونه پاركها بسیار مهم است. علاوه بر دانشگاهها كه معمولاً در سرمایه‌گذاری پاركهای علمی سهیم‌اند، معمولاً دولتهای محلی و بخش خصوصی نیز جزو صاحبان اصلی بشمار مي‌روند.
پارك علمی معمولاً توسط دانشگاهها در یك فضای مناسب در مجاورت دانشگاه ایجاد مي‌شوند و همكاری متقابلی بین صاحبان صنایع مستقر در آن پاركها و دانشگاه به وجود مي‌آید. بعضی از واحدهای تولیدی و شركتهای بزرگ منطقه، دفاتر تحقیقاتی در این پاركها ایجاد مي‌كنند. این پاركها ضمن استفاده كردن از بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروهای انسانی، تحقیقاتی دانشگاهها، از نتایج تحقیقاتی دانشگاهها نیز بیشترین استفاده كاربردی را به عمل مي‌آورند. عمده پاركهای موجود در آمریكا و نیز بیشترین پاركهای انگلستان از نوع پارك علمی مي‌باشند.
مدیریت این پاركها اغلب توسط دانشگاه معین مي‌گردد و هر چند تشكیلات مستقلی دارند كه مدیریت و مالكیت آنها عمدتاً با دانشگاه است، اما زمین و سرمایه‌گذاری آنها نیز عمدتاً از محل منابع عمومی و شهری و یا مراجع استفاده كننده از دستاوردهای كاربردی آنها تأمین و در كنار دانشگاه ایجاد مي‌گردند.
شركتها و دفاتر تحقیق و توسعه مستقر در پارك از ظرفیتهای خالی دانشگاه در بعد نیروی علمی و خدمات پژوهشی در جهت رفع نیازهای خود و واحدهای تولیدی مربوطه بهره مي‌برند. دسترسی به امكانات دانشگاه، همچون استاد و دانشجو، برنامه‌های علمی، ارتباطات و جاذبه‌های علمی بین‌المللی، كتابخانه، سیستم كامپیوتری، آزمایشگاه‌ها، كارگاه‌ها و بهره‌برداری از فضای تحقیقاتی حاكم بر پارك، مهمترین انگیزه جلب واحدهای تحقیقاتی مستقل و وابسته به صنایع را به این پاركها تشكیل مي‌دهد. گونه‌ای از این پاركها كه با ساختار دانشگاههای فنی- مهندسی سازگاری بیشتری دارند، پاركهای علمی، تكنولوژیكی مي‌باشند. پاركهای علمی- تكنولوژیكی ضمن ترویج و افزایش پیوند بین دانشگاه و صنعت، فرصتهای مناسبی برای پروژه‌های تحقیقاتی جمعی و مشترك فراهم مي‌آورند. پروژه‌های تحقیقاتی پایه كه دارای پتانسیل تجاری هستند نیز در زمره این پروژه‌ها جای مي‌گیرند. پاركهای علمی- تكنولوژیكی اطلاعات بیشتر و دقیقتر و فرصتهای مناسبی جهت همكاری و نیز فرصت استخدام در بین سازمانهایی كه در پارك واقع گردیده‌اند و همچنین مشاغل غیردولتی (كارآفرین) فراهم آورده‌اند.
هنوز تعریف جامعی از پاركهای علمی ارائه نشده است و علت آن نیز تنوع این پاركهاست كه با مشخصات متفاوت ساخته شده‌اند و اسامی گوناگونی دارند. از آن جمله پاركهای پژوهشی، پاركهای علمی، مراكز تكنولوژی، پارك تكنولوژی، مراكز ابداع و شهرهای علمی و… .از مشخصات عمده این پاركها، فعالیتهای پژوهش و توسعه درون آنهاست. یعنی تكیه اصلی بر روی پژهش‌هایی است كه در جهت توسعه سازمان داده شده‌اند. در این پاركها تولید جایی ندارد و صنایع در آن تأسیس نمي‌شوند. به علاوه، پژوهش در این پاركها در جهت رفع نیازهای صنایع مشخص انجام مي‌شود، یعنی پژوهش در یك پارك علمی به منظور دستیابی به فرمول‌های خاص شیمی، فیزیك یا ریاضی نمي‌باشد، بلكه پژوهش در این پاركها به منظور حل تنگنای علمی- صنعتی انجام مي‌گیرد. این عمل را معمولاً پژوهش به راهبری صنعت گویند. یعنی جهت پژوهش را، نیازهای صنعتی مشخصی تعیین مي‌كند و نتیجة این پژوهش مستقیماً به خورد آن صنعت خاص داده مي‌شود. به طور خلاصه، واحدهای درون این پاركها تولید انبوه ندارند، بلكه حداكثر به تهیه چیزی مشغولند، كه در صنعت به آن نمونه گفته مي‌شود.
یكی دیگر از ویژگیهای این پاركها آن است كه معمولاً محل تمركز مجموعه‌ای از فعالیتهای به هم پیوسته اند. یعنی فعالیتهای درون پارك باهم رابطه تنگاتنگ دارند و در صورت لزوم مي‌توانند به یكدیگر خوارك علمی و پژوهشی دهند. از دیگر ویژگیهای پاركهای علمی چیزی است كه در زبان انگلیسی به آن ‘Spin Off' مي‌گویند، كه شاید آن را بتوان زایش صنعت از صنعت ترجمه كرد. به هر حال این پدیده یكی از مفیدترین جنبه‌های پاركهای علمی است و به ایجاد صنایع جدید منتهی مي‌شود و رقابت را بالا برده و در كیفیت تأثیر مي‌گذارد. ویژگی دیگر محیط آنهاست، كه پارك مانند است، محوطة بسیار جذابی که فقط ساختمانهای تحقیقاتی و پژوهشی در آن جای دارد، و این ساختمانها معمولاً از چهار طبقه تجاوز نكرده و بسیار زیبا ساخته مي‌شوند. اندازه جمعیت پاركهای علمی بین 100 نفر تا 32000 نفر كارمند متغیر است و اندازه فیزیكی این پاركها، خیلی متفاوت و چیزی بین 5/1 هكتار تا حدود 3200 هكتار است.
معمولاً این پاركها با تراكم كم ساخته مي‌شوند، یعنی بین ساختمانها، فضاهای زیادی وجود دارد و این فضاها سبز و گلكاری شده‌اند، با حوضچه‌ها و تزئینات دیگر. از مشخصات عمدة دیگر این پاركها این است كه حتماً در ارتباط و همكاری مستقیم با یك یا چند دانشگاه و با سرمایه‌گذاری آنها ساخته مي‌شوند، البته به جای دانشگاه یك مركز تحقیقاتی بسیار مهم نیز مي‌تواند این نقش را ایفا كند. مثلاً درة سیلیكون در ارتباط با دانشگاه استنفورد، جادة 128 بوستون در ارتباط با دانشگاه MIT و هاروارد و همچنین پارك پژوهشی مثلثی در كارولینای شمالی، دانشگاه دوك و دانشگاه كارولینای شمالی در چیل هیل تأسیس گردیده است. بنابراین رابطة مستقیم با یك دانشگاه برای این گونه پاركها بسیار مهم است. علاوه بر دانشگاهها كه معمولاً در سرمایه‌گذاری پاركهای علمی سهیم‌اند، معمولاً دولتهای محلی و بخش خصوصی نیز جزو صاحبان اصلی بشمار مي‌روند.
پارك علمی معمولاً توسط دانشگاهها در یك فضای مناسب در مجاورت دانشگاه ایجاد مي‌شوند و همكاری متقابلی بین صاحبان صنایع مستقر در آن پاركها و دانشگاه به وجود مي‌آید. بعضی از واحدهای تولیدی و شركتهای بزرگ منطقه، دفاتر تحقیقاتی در این پاركها ایجاد مي‌كنند. این پاركها ضمن استفاده كردن از بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروهای انسانی، تحقیقاتی دانشگاهها، از نتایج تحقیقاتی دانشگاهها نیز بیشترین استفاده كاربردی را به عمل مي‌آورند. عمده پاركهای موجود در آمریكا و نیز بیشترین پاركهای انگلستان از نوع پارك علمی مي‌باشند.
مدیریت این پاركها اغلب توسط دانشگاه معین مي‌گردد و هر چند تشكیلات مستقلی دارند كه مدیریت و مالكیت آنها عمدتاً با دانشگاه است، اما زمین و سرمایه‌گذاری آنها نیز عمدتاً از محل منابع عمومی و شهری و یا مراجع استفاده كننده از دستاوردهای كاربردی آنها تأمین و در كنار دانشگاه ایجاد مي‌گردند.
شركتها و دفاتر تحقیق و توسعه مستقر در پارك از ظرفیتهای خالی دانشگاه در بعد نیروی علمی و خدمات پژوهشی در جهت رفع نیازهای خود و واحدهای تولیدی مربوطه بهره مي‌برند. دسترسی به امكانات دانشگاه، همچون استاد و دانشجو، برنامه‌های علمی، ارتباطات و جاذبه‌های علمی بین‌المللی، كتابخانه، سیستم كامپیوتری، آزمایشگاه‌ها، كارگاه‌ها و بهره‌برداری از فضای تحقیقاتی حاكم بر پارك، مهمترین انگیزه جلب واحدهای تحقیقاتی مستقل و وابسته به صنایع را به این پاركها تشكیل مي‌دهد. گونه‌ای از این پاركها كه با ساختار دانشگاههای فنی- مهندسی سازگاری بیشتری دارند، پاركهای علمی، تكنولوژیكی مي‌باشند. پاركهای علمی- تكنولوژیكی ضمن ترویج و افزایش پیوند بین دانشگاه و صنعت، فرصتهای مناسبی برای پروژه‌های تحقیقاتی جمعی و مشترك فراهم مي‌آورند. پروژه‌های تحقیقاتی پایه كه دارای پتانسیل تجاری هستند نیز در زمره این پروژه‌ها جای مي‌گیرند. پاركهای علمی- تكنولوژیكی اطلاعات بیشتر و دقیقتر و فرصتهای مناسبی جهت همكاری و نیز فرصت استخدام در بین سازمانهایی كه در پارك واقع گردیده‌اند و همچنین مشاغل غیردولتی (كارآفرین) فراهم آورده‌اند.
منابع:1. انوری آریا، مینا، پروژه كارشناسی ارشد، پارك تحقیقات و پژوهشهای علمی، تکنولوژی و فن آوری ساختمان، استاد راهنما، مهندس نادر قراخان، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، سال 1382
2. انیسی علیرضا، پایان‌نامه كارشناسی ارشد، «طرح جامعه مركز تحقیقات ساختمان»، استاد راهنما آقای مهندس حجت، دانشگاه تهران سال 1372
3. بای بوردی، مجید، «علم چیست و تكنولوژی كدام است»، دانشمند، شماره 39، دی 1368
4. زمانی فراهانی، رامونا، پروژه كارشناسی ارشد، پارك تكنولوژی، استاد راهنما، دكتر هما بهبهانی، دانشگاه آزاد اسلامی، سال 1376
5. ساپ چوی، هیونگ، «توسعه تكنولوژی در كشورهای در حال رشد»، تهران، وزارت صنایع، 1370
6. محجوبی، داریوش، «علم و تكنولوژی در 1990»، دانشمند، شماره 42، دی 1369
7. مركز تحقیقات علمی كشور، «مجموعه قوانین و مقررات مربوط به امور پژوهشی»
