دژی مستحکم برفراز تالش ; قلعه لیسار یا صلصال

گیلان دارای سیزده قلعه تاریخی و شناخته شده است که جزء شاهکارهای معماری گیلان به حساب می آیند . این قلعه ها قرن هاست که در رطوبت 97% ! نظاره گر ما هستند . پرچم دارانی ( گرچه محروم و خمیده ) عبارتند از :

1. راستَ ژیه رضوانشهر 2.قلاکوتی قشلاق سیاهکل 3. قلعه دختر لویه رودبار 4. قلعه صلصال ( لیسار ) تالش 5. قلعه دیزین لاهیجان 6. قلعه کول ماسال 7. قلاکوتی آسیاب سر سیاهکل 8. برج بندین قاسم آباد رود سر 9. کول رینه رضوان شهر 10. اسپهبدان رودبار 11. قلعه اگری بوجاق تالش 12. میل اُمام املش 13. بزنو آستارا .

در این میان یکی از شاخص ترین نمونه قلعه های آن ( بعد از قلعه رودخان ) را نظاره می کنیم :

قلعه لیسار

این قلعه در بین مردم منطقه به قلعه لیسار و قلعه صلصال معروف است. در متون تاریخی این قلعه را لیسار، صلصال وقلعه صفاری نامیده اند.در فاصله 15 کیلومتری شمال شهر تالش و 1000 متری شرق جاده ی تالش به آستارا و حد فاصل بین مرکز دهستان لیسار و روستای نومندان، بر فراز تپه ای به ارتفاع 90 متر، قلعه ای با برج و بارویی مستحکم به چشم می خورد که قلعه صلصال نامیده می شود. ساکنان بومی این منطقه اعتقاد دارند که فردی به نام صلصال در این ناحیه حکمرانی می کرده و قلعه های بسیاری در کوهستان های مجاور ساخته است. این قلعه با چشم اندازی بر دشت و ساحل کاسپین احاطه دارد و به خاطر معماری نظامی از جاذبه و ارزش بسیار برخوردار است، با توجه به دستبرد و تخریب قسمت هایی از دیوار های خارجی و داخلی آن، بخش های دیگر نسبتاً از دستبرد حفاران حرفه ای در امان مانده است. دسترسی به قلعه از جاده ی آسفالته ی لیسار، بعد از طی حدود 1000 متر از سمت شرق میسر است.رابینو در سال 1331 ه.ق از قول Mohteith که پیش تر این قلعه را دیده بود، نوشته است: بنای قلعه لیسار سراسر اراضی مسطح بالای تپه را فراگرفته است. دیوارهای آن بسیار مستحکم بنا شده و احتمال دارد قبل از دوران اسلامی باشد.

آب انبار آن به بهترین وضع باقی مانده است. قلعه صلصال بر روی صخره ای که ابعاد ان 40×50 متر است، قرار گرفته و از دو قسمت خارجی و داخلی تشکیل شده است: بخش خارجی محوطه ی نسبتاً وسیعی را در بر می گرفت که با سنگ های رودخانه ای یک دست ساخته شده است. در چند نقطه آن آثار سنگ چین و بقایایی از دیوارهای فروریخته ی دارای ملاط ساروج به چشم می خورد. برخی از ساکنان اطراف قلعه از این سنگها برای ساخت خانه های خود استفاده کردند.

به نظر می رسد این قلعه حصار دومی داشته و تخریب شده و اثری از آن باقی نمانده است. گمان می رود در گوشه و کنار این قلعه، پیِ دیوارهای حصار دوم باقی مانده باشد، اما یافتن آن نیاز به پیگردی دارد.بخش داخلی شامل ارگ، آب انبار، جایگاه نگهبانی، اتاق فرمانروا، سزویس های بهداشتی، شبکه آب رسانی و دروازه ی ورودی قلعه است.در حال حاضر فقط آثار کمی از این بخش ها باقی مانده است. راه وردودی قلعه از شرق بوده و در ورودی آن نیز 350 سانتی متر اراتفاع و 220 سانتی متر عرض داشته است. در گذشته قلعه دارای دو دروازه در ضلع شرقی بود که به نظر می رسد بقایایی از پی در اولی به جا مانده باشدو مابقی کلا تخریب شده و از بین رفته است.عرض باوری قلعه 185 تا 215 سانتی متر و ارتفاع موجود آن 5 تا 6 متر در بعضی جاها، 10 تا 12 متر است. قطر دیوارهای جنوب غربی 190 سانتی متر است. آب انبار قلعه، خارج از ارگ، در شمال شرقی بنا قرار گرفته و طول ان حدود 5 متر، عرض آن 3 متر و ارتفاع از کف موجود 4 متر است. در ساخت آن آجرهای قرمز رنگ به ابعاد4×22×22 سانتی متر، ملاط ساروج و اندودی از گچ سفید به کار رفته است.
در قسمت داخلی دیوارهای دژ، آبراه های باریکی از لوله های سفالین به صورت شبکه ای لوله کشی شده دیده می شود که بسیار حائز اهمیت است. بر اساس گفته ی اهالی، قلعه صلصال تا دو دهه ی قبل، آب انباری پر از آب داشت که آب آن را هنگام خشکسالی برای آبیاری مزارع اطراف استفاده می کردند.ارگ دژ در دو طبقه بالای تپه قرار داشت که سقف آن فرو ریخته و دیوارهای آن باقی مانده اند. داخل دیوارها را با گچ سفید اندود کرده بودند. مدخل ارگ مربع شکل و به ابعاد 10×10 متر است که چهار کنج آن برج های توپر دارد. باروی شرقی ارگ دو پنجره دارد. پنجره ها دارای طاقی با هلال شکسته اند و با آجر و ساروج ساخته شده اند. هم چنین در بخش های شرقی، جنوبی و شمال شرقی، متصل به دیواره ی قلعه، یقایایی از فضاهای متعدد از جمله اتاق های مسکونی و انبارهایی برای نگهداری مواد غذایی به چشم می خورد. متاسفانه از این انبار ها چیزی جز پی آن ها به جا نمانده است.با توجه به اسناد و شواهد باستان شناسی، این قلعه هم جنبه ی نظامی و دیدبانی داشته و هم مکان مناسبی برای پناه گرفتن در مواقع خطر و حملات دشمن وده است. قدمت آن با توجه به کاوش های باستان شناسی به دوره ی سلجوقی می رسد.