دروازه ای به سمت ایران باستان ; ابیانه ( 3 )

مساجد
10 مسجد در ابیانه موجود می باشد که برجسته ترین آن ها عبارتند از : مسجد جامع، مسجد حاجتگاه ، مسجد پُرزَله و مسجد یُسمون .
مسجد جامع
این مسجد در مرکز روستا قرار داشته و مسجد اصلی روستا بوده حدود 1000 سال قدمت دارد . این مسجد مجموعه ارزشمندی از آثار نفیس را در خود گرد آورده است. درب ورودی مسجد بسیار با ارزش بوده و متعلق ه سال 1311 هجری قمری می باشد و جایگزین درب فرسوده قدیمی شده است. این مسجد دارای دو شبستان فوقانی و تحتانی می باشد. ابعاد شیستان فوقانی 12× 15m و ارتفاع آن 4.5m بوده و سقف چوبی آن با طرح های هندسی و تزئینات زیبا روی ستون های چوبی ضخیم با سرستون های چوبی کنده کاری شده قرار گرفته است. همچنین در این شبستان یک منبر منبت کاری شده بسیار زیبا به تاریخ 466 هجری قمری موجود می باشد. شبستان فوقانی به وسیله ی درب کوتاهی که هم امتداد با درب اصلی و در انتهای این شبستان قرار دارد به شبستان تحتانی وصل می شود. در شبستان تحتانی ارتفاع سقف حدود 2متر بوده و بر روی دیواره آن مکان هایی برای روشن کردن شمع دیده می شود.

در این شبستان محراب چوبی منحصر به فردی به طول 2 و پهنای 1.08m که تاریخ 477هجری قمری را برروی خود دارد موجود است. تزئیانت این محراب بسیار زیبا بوده و در اطراف آن سوره یاسین به خط کوفی گل دار ، کنده کاری شده است. ساخت این چنین بنایی در هزار سال پیش و ذکر اخبار روز مملکتی در دست نوشته هایی که در سقف این مسجد از دوره های مختلف تاریخی به چشم می خورد و اینکه مردم ابیانه در قرن پنجم هجری قمری از هنر منبت کاری بهره مند بوده اند و آثار شگرفی همچون منبر و محراب ، به نحویکه گذشته را خلق کرده اند ، بیانگر تموّل ، آگاهی ، استعداد و سخت کوشی مردم این روستا از دیرباز می باشد.

مسجد حاجتگاه
بنای این مسجد به دوران صفویه برمی گردد و در قسمت غربی روستا و در مجاورت گورستان قدیمی ابیانه قرار دارد. شیستان مسجد ، مستطیلی به ابعاد 18×6 2m ارتفاع 4.5 m می باشد. شبستان اصلی متصل به شبستان قدیمی دیگری در قسمت غربی است. که از شبستان اصلی بلدتر می باشد. به دلیل اینکه در گذشته جنازه افرادی که می خواسته اند در اماکن مقدس بیرون روستا دفن شوند موقتن در این شبستان نگهداری می شده است.

مسجد پُرزَلِه
این مسجد متعلق به دوره ی ایلخانیان بوده و در مسیر اصلی روستا و در محله ی پُرزَلِه قرار دارد. بر درب ورودی مسجد ، که قدیمی ترین درب موجود در ابیانه است تاریخ 701 هجری نقش بسته است. ساختمان این مسجد دو طبقه ساخته شده است و در زیر آن آب انبار و پا شیر وجود دارد. شبتانی که در طبقه همکف قرار دارد با یک درب یک لنگه ای به راهروی کوچکی راه داشته که این راهرو از یک طرف به کوچه و از طرف دیگر به طبقه بالا منتهی می شود. روی درب غربی مسجد تاریخ 1058 ه.ق حک شده است که هم زمان با شاه اسماعیل صفوی است. اخیرن حسینیه ای در قسمت شمالی این مسجد ساخته شده است.

زیارت
زیارت منسوب به یحیی و عسی از فرزندان امام موسی کاظم(ع) می باشد. این بنا در محله پایین ده قرار دارد و دارای گنبد 8 وجهی کاشی کاری شده فیروزه ای است که در میان خانه های سرخ رنگ اطراف جلوه ای خاص دارد. این گنبد در تاریخ 1306ه.ق توسط حسن بابا کاشی ساخته شده است. زیارت که از یک حوض مستطیلی شکل تشکیل یافته که اطراف این حوض ایوان های بزرگی قرار دارد و ایوان جنوبی دارای چشم انداز بسیار زیبایی به سمت باغ ها و کوهستان های اطراف می باشد.

آتشکده هِرپَک
در ساختن برخی از خانه ها که درکنار کوچه عمومی قرار داشته اند به دلیل کمبود زمین در طرف کوچه روبرو دیواری هم سطح طبقه اول بالا برده شده و روی آن با تیرهای چوبی پوشانده می شده است و به این ترتیب فضایی مناسب هم عرض با مسیر احداث می گشته که به این 4طاقی ها اصطلاحن سُبات گفته می شود . در مسیر اصلی روستا 4 سُبات ( سابات ) وجود دارد که اولین سبات در بین اهالی هِرپَک مشهور است و قدیمی ترین بنای فعلی روستا می باشد. سبک معماری و مصالح به کار گرفته شده در این سبات کاملن متفاوت از سایر سبات ها بوده و مربوط به عهد ساسانی می باشد.

این نکته بیانگر این مطلب است که روستای اولیه در مکانی متفاوت از روستای اولیه در مکانی متفاوت از روستای کنونی بوده و آتشکده فعلی در دامنه کوه و در فضایی باز و خوش منظر در چند طبقه قرارداشته و با گذشت زمان این آتشکده در مسیراصلی روستا قرار گرفته است. در باب وجه تسمیه آتشکده دو نقل وجود دارد که نقل اول معتبرتراست . گروهی نام آتشکده هِرپَک می دانند. ( هِر ) در زبان محلی به معنای زیر و ( پَک ) به معنای پله می باشد. زیرا در قسمت شمالی آتشکده پله هایی به سمت طبقه فوقانی قرار دارد و گروهی دیگر نام اصلی آتشکده را هارپاک می دانند.
براساس مستندات تاریخی هارپاک وزیر خردمندی است که در بدو تولد کوروش ، او را از خطر مرگ حتمی نجات داد و سال ها بعد سپاهی که خود فرماندهی آن را برعهده داشت تسلیم کوروش جوان نمود و احتمالن نام این آنتشکده به احترام هارپاک این گونه نام گذاری شده است. « ماکسیم سیرو » دانشمند و پژوهشگر فرانسوی طی بازدیدی که از ابیانه داشته است در مورد بنای قدیم این آتشکده چنین بیان می کند : ( ... وضعی که برای این بنا پذیرفته شده طوری بوده که از هرطرف قابل روئت باشد. از طبقه تحتانی این پرستشگاه هنوز یک تالار کوچک باقی مانده و یک دالان که قسمت سرویس را تشکیل می داده است.طبقه مخصوص آداب مذهبی در سطح کوچه فعلی بوده است. یک سرسرا که از 3 جزء گنبدوار تشکیل شده به جانگاه آتش و همچنین به قسمت های دیگر مربوط به پرستش راه داشته است...) . هم چنین آتشکده دیگری در قسمت پایین ده در محله ی هِرشوگا وجود داشته که هم اکنون به طور کلی نابود شده است.

خانقاه
در زمان شاه عباس صفوی به دلیل وضعیت خوب آب و هوایی و نزدیکی به اصفهان ، ابیانه مورد توجه مقامات دولتی قرار گرفت . مردم ابیانه در صدد تهیه جایی مناسب بر آمدند . بدین منظور دو مکان در نظر گرفته شد که یکی از آن ها خانه ای خشت و گلی بوده و اثر قابل ذکری ندارد و دیگری خانه اشرفه می باشد که در محله پخونگاه ( پَس خانقاه ) قراردارد و سر در ورودی آنن نقاشی های بسیار ظریفی به سبک شاگردان رضا عباسی دارد و به خانقاه مشهور است.



ادامه در قسمت چهارم ...
منابع و مراجع :
جغرافیای ابیانه ، علی اکبر ارشدی ابیانه .
ابیانه و فرهنگ مردم آن ، زین العابدین خوانساری ابیانه .
از ارسطو تا تاریخ ، مهرداد بهار.
مالک و زارع در ایران ، سمتیون ترجمه منوچهر امیری.
راهنمای گردشگری ابیانه ، مقداد ارشدی ابیانه .
پایگاه میراث فرهنگی .

راهنمای مستند گردشگری ابیانه ، مقداد ارشدی ابیانه .