دروازه ای به سمت ایران باستان ; ابیانه ( 1 )
روستایی کهنسال ، با چهره ای گلگون و سبک معماری اصیل به فرم مکعب در ترکیب احجام ، کوچه های تودرتوی بی انتها ، خانه های چند طبقه با مصالح سنتی ، پنجره های مشبک چوبی نفیس ، درب های منبّت کاری شده و ایوان های زیبا . مساجد ، زیارت ، آتشکده ، قلعه ها و معبد در دل کوه هینزا و مردمانی به اصالت تاریخ این سرزمین با گویش پهلوی و لباس های محلّی و...« ابیانه » را طی چهار قسمت به قدر حوصله ی مخاطب و بنابه قانون وب نویسی ; مفید ، مختصر و به نوعی کامل ، بررسی می کنیم. قسمت اول عبارتند از : تاریخچه و وجه تسمیه ، موقعیت جغرافیایی ، آب و هوا ، تقسیمات و جمعیت ابیانه ، مسکن ، مذهب و مراسم مذهبی .
تاریخچه و وجه تسمیه
سفال های یافته شده در قلعه ی دزآتون در شرق روستا و شباهت آن ها با سفال های یافته شده در سیلک کاشان حاکی این نکته است که بنای اولیه روستا ، متفاوت از بنای کنونی با قدمت قریب 6000 سال بوده و پس از انحطاط تمدن سیلک کاشان شکل گرفته است . البته بناهای موجود فعلی به استثناء آتشکده که متعلق به عهد ساسانی است ، مربوط به دوره ی بعد از اسلام است. در باب وجه تسیم روستا دو نظر وجود دارد . عده ای ابیانه را تغییر یافته ی آب یا نه و آب داره یا نه ( اُو دُره یا نا ) بدین معنا که آیا آب هست یا نیست می دانند و گروهی دیگر به اصل لغت در زبان محلی که ( وی یونا= وِی یا ِنه ) به معنای بیدستان می باشد استناد کرده اند.
سفال های یافته شده در قلعه ی دزآتون در شرق روستا و شباهت آن ها با سفال های یافته شده در سیلک کاشان حاکی این نکته است که بنای اولیه روستا ، متفاوت از بنای کنونی با قدمت قریب 6000 سال بوده و پس از انحطاط تمدن سیلک کاشان شکل گرفته است . البته بناهای موجود فعلی به استثناء آتشکده که متعلق به عهد ساسانی است ، مربوط به دوره ی بعد از اسلام است. در باب وجه تسیم روستا دو نظر وجود دارد . عده ای ابیانه را تغییر یافته ی آب یا نه و آب داره یا نه ( اُو دُره یا نا ) بدین معنا که آیا آب هست یا نیست می دانند و گروهی دیگر به اصل لغت در زبان محلی که ( وی یونا= وِی یا ِنه ) به معنای بیدستان می باشد استناد کرده اند.
در فاصله ی 51 کیلومتری جاده قدیم کاشان – نطنز و 55کیلومتری اتوبان کاشان – اصفهان ، جاده ای فرعی در دامنه ی سلسله جبال کرکس میان دره های سرسبز و جذاب به طول 22 کیلومتر وجود دارد. به دنبال این دره و پس از عبور از روستاهای هنجن ، یارند ، کمجان ، برز و طره ، روستای ابیانه را می بینی که با جلوه ای فاخر و اصیل در دامنه قرمز رنگ کرکس کوه واقع شده است. محدوده ابیانه به طور کلی پافراتر از ابیانه می گذارد .شکل کلی روستا تابع وسعت کف دره می باشد که حلزونی شکل است و از نظر بافت فیزیکی می توان آن را به سه قسمت متمایز تقسیم نمود : 1- محل سکونت 2- باغستان 3- دشت.
خصوصیات مشترک این سه قسمت محدودیت آن هاست زیرا تا حد امکان گسترش یافته و به دامنه کوه های اطراف رسیده اند . برای احداث مدرسه ، بیمارستان و شرکت تعاونی مجبور به از بین بردن قبرستان قدیمی شده و از محیط قبرستان استفاده کرده اند . کوچه ها کج و معوج و از نظر سطح متفاوتند. کوچه مربوط به خانه های بالاتر گاهی به سقف خانه های پایین تر منتهی می شود . از دلایل مهم تنگی کوچه ها کمبود وسعت می باشد. کما اینکه برروی تعدادی از آن ها سقف زده و اتاق ساخته اند. طبق آمار سال 1345 خورشیدی ، ابیانه دارای 485 خانوار و 2181 نفر بوده است ( نکته جالب این که از دیرباز در فرهنگ عمومی روستا تعداد فرزندان از 2 تا 3 نفر تجاوز نمی کرده است.) . در حال حاضر حدود 210 نفر ساکن روستای ابیانه هستند که اکثرن افراد مسن می باشند. باتوجه به اینکه مردم ابیانه از بهره هوشی بسیار بالایی برخوردار بوده و نیاز مبرم به فضا و امکانات لازم برای شکوفایی استعداد خود داشته اند مجبور به مهاجرت به تهران و شهرهای بزرگ و خارج از کشور شده و در حال حاضر مردم ابیانه از سطح سواد و امکانات اقتصادی خوبی برخوردار می باشند.
مسکن
دراین روستا خانه ها اکثرن متعلق به دوره ی سلجوقیان و دوره های بعد از آن صفویه و قاجاریه می باشند. عموم خانه ها طبقاتی بوده و از خاک سرخ مسی رنگی ساخته شده اند که هرچه باران بخورد محکم تر می شود این خاک در قسمت های شمال و شمال غرب ابیانه موجود است. بردر هرخانه در ارتفاع حدود دو سوم درب ، دو حلقه یا کوبه با صدای متفاوت وجود دارد که در گذشته یک کوبه برای استفاده مردان و دیگری برای استفاده زنان بوده است. برای نگه داری و جای دادن اثاثیه ، حداکثر استفاده را از دیوار کرده اند . بدین ترتیب که در ارتفاع قریب یک متری زمین طاقچه هایی به عرض و ارتفاع تقریبن یک متر و عمق حدود 20cm در ردیف هم ساخته اند و بالای آن نیز ردیف دیگری به نام رَپََّه قرار داده اند که دارای کاربردهایی نظیر :
1- اشیائی را که می خواهند دور از دسترس بچه ها باشند . 2- وسایلی که ضرورت و موارد استفاده کمتری دارد. 3- اشیائی که جنبه تزئینی دارند. 4- زیبایی فضای اتاق را دارا می باشند.
مذهب ، مراسم مذهبی
دین مردم روستا تا قبل از ظهور اسلام زرتشتی بوده و تا زمان صفویه گروهی زرتشتی و گروهی مسلمان بوده اند . هم اکنون دین اهالی اسلام و مذهب آن ها شیعه می باشد. در بین جشن های مذهبی مراسمی که همچنان پررنگ می باشد مراسم عید سعید فطر است که صبح عید فطر مردم در روستا حرکت می کنند و با خواندن اشعاری به صورت هماهنگ وارد قبرستان روستا شده و پس از نماز مراسم عید را برگزار می کنند. در بین عزاداری ها مراسم تاسوعا و عاشورا از اهمییت خاصی برخوردار است. شب تاسوعا مراسم ذاکری در مسجد یُسمون با خواندن اشعار با نوایی خاص برگزار می شود. صبح روز عاشورا مربوط به مراسم جَق جَقِه زنی است. جَق جَقِه عبارت از دو چوب کوچک به طول تقریبی 7 و قطر 6cm است که همراه با نوحه خوانی و ریتم بسیار جذابی آن ها را به هم می کوبند.در تاسوعا و عاشورا مراسم نخل برداری نیز انجام می گیرد.
خصوصیات مشترک این سه قسمت محدودیت آن هاست زیرا تا حد امکان گسترش یافته و به دامنه کوه های اطراف رسیده اند . برای احداث مدرسه ، بیمارستان و شرکت تعاونی مجبور به از بین بردن قبرستان قدیمی شده و از محیط قبرستان استفاده کرده اند . کوچه ها کج و معوج و از نظر سطح متفاوتند. کوچه مربوط به خانه های بالاتر گاهی به سقف خانه های پایین تر منتهی می شود . از دلایل مهم تنگی کوچه ها کمبود وسعت می باشد. کما اینکه برروی تعدادی از آن ها سقف زده و اتاق ساخته اند. طبق آمار سال 1345 خورشیدی ، ابیانه دارای 485 خانوار و 2181 نفر بوده است ( نکته جالب این که از دیرباز در فرهنگ عمومی روستا تعداد فرزندان از 2 تا 3 نفر تجاوز نمی کرده است.) . در حال حاضر حدود 210 نفر ساکن روستای ابیانه هستند که اکثرن افراد مسن می باشند. باتوجه به اینکه مردم ابیانه از بهره هوشی بسیار بالایی برخوردار بوده و نیاز مبرم به فضا و امکانات لازم برای شکوفایی استعداد خود داشته اند مجبور به مهاجرت به تهران و شهرهای بزرگ و خارج از کشور شده و در حال حاضر مردم ابیانه از سطح سواد و امکانات اقتصادی خوبی برخوردار می باشند.
مسکندراین روستا خانه ها اکثرن متعلق به دوره ی سلجوقیان و دوره های بعد از آن صفویه و قاجاریه می باشند. عموم خانه ها طبقاتی بوده و از خاک سرخ مسی رنگی ساخته شده اند که هرچه باران بخورد محکم تر می شود این خاک در قسمت های شمال و شمال غرب ابیانه موجود است. بردر هرخانه در ارتفاع حدود دو سوم درب ، دو حلقه یا کوبه با صدای متفاوت وجود دارد که در گذشته یک کوبه برای استفاده مردان و دیگری برای استفاده زنان بوده است. برای نگه داری و جای دادن اثاثیه ، حداکثر استفاده را از دیوار کرده اند . بدین ترتیب که در ارتفاع قریب یک متری زمین طاقچه هایی به عرض و ارتفاع تقریبن یک متر و عمق حدود 20cm در ردیف هم ساخته اند و بالای آن نیز ردیف دیگری به نام رَپََّه قرار داده اند که دارای کاربردهایی نظیر :
1- اشیائی را که می خواهند دور از دسترس بچه ها باشند . 2- وسایلی که ضرورت و موارد استفاده کمتری دارد. 3- اشیائی که جنبه تزئینی دارند. 4- زیبایی فضای اتاق را دارا می باشند.
مذهب ، مراسم مذهبیدین مردم روستا تا قبل از ظهور اسلام زرتشتی بوده و تا زمان صفویه گروهی زرتشتی و گروهی مسلمان بوده اند . هم اکنون دین اهالی اسلام و مذهب آن ها شیعه می باشد. در بین جشن های مذهبی مراسمی که همچنان پررنگ می باشد مراسم عید سعید فطر است که صبح عید فطر مردم در روستا حرکت می کنند و با خواندن اشعاری به صورت هماهنگ وارد قبرستان روستا شده و پس از نماز مراسم عید را برگزار می کنند. در بین عزاداری ها مراسم تاسوعا و عاشورا از اهمییت خاصی برخوردار است. شب تاسوعا مراسم ذاکری در مسجد یُسمون با خواندن اشعار با نوایی خاص برگزار می شود. صبح روز عاشورا مربوط به مراسم جَق جَقِه زنی است. جَق جَقِه عبارت از دو چوب کوچک به طول تقریبی 7 و قطر 6cm است که همراه با نوحه خوانی و ریتم بسیار جذابی آن ها را به هم می کوبند.در تاسوعا و عاشورا مراسم نخل برداری نیز انجام می گیرد.
ادامه در قسمت دوم ...
منابع و مراجع :
منابع و مراجع :
جغرافیای ابیانه ، علی اکبر ارشدی ابیانه .
ابیانه و فرهنگ مردم آن ، زین العابدین خوانساری ابیانه .
از ارسطو تا تاریخ ، مهرداد بهار.
مالک و زارع در ایران ، سمتیون ترجمه منوچهر امیری.
راهنمای گردشگری ابیانه ، مقداد ارشدی ابیانه .
پایگاه میراث فرهنگی .
راهنمای مستند گردشگری ابیانه ، مقداد ارشدی ابیانه .
